โรคข้อเสื่อมคืออะไร?

โรคข้อเสื่อม (osteoarthritis หรือ OA) เป็นภาวะข้ออักเสบที่พบมากที่สุด ซึ่งเป็นการอักเสบของข้อต่ออย่างน้อยหนึ่งข้อ บางคนเรียกว่าโรคข้อเสื่อมหรือโรคข้ออักเสบ "สึกหรอ" โรคนี้เกิดขึ้นเมื่อกระดูกอ่อนป้องกันที่หุ้มปลายกระดูกเสื่อมสภาพเมื่อเวลาผ่านไป เมื่อไม่มีกระดูกอ่อนหุ้มปลายกระดูกแล้ว จะเกิดการเสียดสีและการสึกกร่อนภายในข้อ (กระดูกเสียดสีกัน) ผู้ที่มีภาวะข้อเสื่อมจะมีอาการเจ็บหรือปวดข้อ ข้อบิดผิดรูป การเคลื่อนไหวที่จำกัด ท้ายที่สุด โรคข้อเสื่อมจะจำกัดกิจกรรมประจำวันและอาจทำให้ทุพพลภาพได้

โรคข้อเสื่อมไม่ได้เป็นเพียงสุขภาพส่วนบุคคลเท่านั้น แต่ยังเป็นสุขภาพของสาธารณะด้วย โดยส่งผลกระทบต่อประชากรวัยกลางคนและผู้สูงอายุในอัตราเร่ง ปัจจุบันประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (aging society) และในไม่ช้าจะเป็นสังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ (aged society) กล่าวอีกนัยหนึ่ง ในปัจจุบันผู้ที่มีอายุ 65 ปีขึ้นไปในประเทศไทยมีมากกว่า 7% ของประชากรทั้งหมด และตัวเลขนี้จะสูงกว่า 14% ในไม่ช้า

อะไรเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคข้อเสื่อม?

อายุที่มากขึ้น: ความเสี่ยงเพิ่มขึ้นตามอายุ โดยเฉพาะเมื่ออายุมากกว่า 50 ปี
น้ำหนักเกินและโรคอ้วน: ค่าดัชนีมวลกาย (BMI) มากกว่า 25 kg/m² (1).
แรงกดที่ข้อเข่าซ้ำ ๆ: บางกิจกรรมสร้างแรงกดต่อข้อเข่ามาก เช่น การขึ้นบันไดและนั่งบนพื้น (นั่งคุกเข่า, นั่งยอง, นั่งขัดสมาธิ, นั่งพับเพียบ)
เคยบาดเจ็บที่ข้อ
เคยติดเชื้อและ/หรือเกิดการอักเสบที่ข้อ
โรคบางโรคที่มีการอักเสบที่เกิดขึ้นร่วมกัน เช่น ข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคแพ้ภูมิตัวเอง (SLE) โรคเก๊าท์
กรรมพันธุ์: บางคนมีกรรมพันธุ์ที่มีแนวโน้มจะเกิดโรคข้อเสื่อม

โรคข้อเสื่อม (OA) พบได้บ่อยแค่ไหน?

มีผู้ป่วยด้วยโรคข้อเสื่อมประมาณ 250 ล้านคนทั่วโลก
โรคข้อเสื่อมสามารถทำให้ข้อต่อใดก็ได้เสียหาย โดยข้อที่มักพบภาวะเสื่อมมากที่สุดคือ เข่า มือ และสะโพก (2)
โรคข้อเสื่อมพบมากในผู้ที่อายุ 50 ปีขึ้นไป (3)
เพศหญิงมีแนวโน้มที่จะเป็นโรคข้อเสื่อมมากกว่าเพศชาย 2-3 เท่า (4),(5)

อาการของโรคข้อเสื่อม (OA) เป็นอย่างไร? (6),(7)

อาการเจ็บ/ปวดในข้อ โดยเฉพาะเวลาเคลื่อนไหว
ข้อบวม แดง ร้อน
ข้อยึดตึง ปกติมักเป็นหลังตื่นนอนและดีขึ้นใน 30 นาที
เคลื่อนไหวได้จำกัด
รู้สึกถึงการขูดและอาจมีเสียงดังกรอบแกรบ

เหตุใดสิ่งนี้จึงสำคัญและเราสามารถทำอะไรได้บ้าง ?

อาการปวดข้ออาจเป็นสัญญาณเริ่มต้นและเป็นอาการที่จำเป็นต้องไปพบแพทย์ การรักษาสามารถชะลอการลุกลามของโรคได้ ในฐานะที่เป็นโรคความเสื่อม (degenerative disease) โรคข้อเสื่อมจะค่อย ๆ แย่ลงเมื่อเวลาผ่านไป มักส่งผลให้เกิดอาการปวดข้ออย่างต่อเนื่องและข้อบิดผิดรูป อาการอาจรุนแรงพอที่จะทำให้การทำกิจวัตรประจำวันลำบากขึ้น ทั้งยังส่งผลต่อคุณภาพชีวิตเช่น ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้า วิตกกังวล และนอนไม่หลับ (8).

อาการของโรคข้อเสื่อมต่างจากโรคข้ออื่น ๆ อย่างไร?

อาการของโรคข้อเสื่อมจะแตกต่างจากอาการของโรคข้ออื่น ๆ โดยจะเกิดในผู้สูงอายุหรือในผู้ที่เคยได้รับบาดเจ็บที่ข้อ อาการจะค่อย ๆ กำเริบและแย่ลงเมื่อเวลาผ่านไป ตัวอย่างเช่น อาการปวดจากโรคข้อเสื่อมจะเกิดขึ้นเมื่อข้อเสื่อมลง ดังนั้นอาการปวดจึงเรื้อรังและการบาดเจ็บที่ข้อต่ออาจทำให้อาการปวดรุนแรงขึ้นได้ ข้อต่อที่เป็นโรคข้อเสื่อมจะสูญเสียความสามารถในการเคลื่อนไหวเมื่อเวลาผ่านไป ในขณะที่ข้อต่อที่ติดเชื้อ/อักเสบจะสูญเสียความสามารถในการเคลื่อนไหวอย่างกะทันหัน

ทางเลือกในการรักษาโรคข้อเสื่อมมีอะไรบ้าง? (1)

1. การรักษาด้วยวิธีการอนุรักษ์นิยมโดยไม่ใช้ยา

การให้ความรู้เกี่ยวกับโรคและการพูดคุยระหว่างแพทย์และผู้ป่วย: โดยมุ่งเน้นไปที่ทางเลือกในการรักษา การลดความเจ็บปวดและความวิตกกังวล การกำหนดเป้าหมายการรักษา และการช่วยเหลือผู้ป่วยให้อยู่ร่วมกับโรคข้อเสื่อม
การปรับเปลี่ยนกิจกรรมในแต่ละวัน หลีกเลี่ยงกิจกรรมที่สร้างแรงกดต่อข้อเข่ามากขึ้น เช่น นั่งคุกเข่า นั่งยอง นั่งขัดสมาธิบนพื้น หรือนั่งพับเพียบ และการเดินขึ้นบันได
ออกกำลังกายเพื่อเสริมสร้างกล้ามเนื้อต้นขาส่วนหน้า (quadriceps exercise) เช่น การปั่นจักรยาน, ว่ายน้ำ, รำมวยจีน
การควบคุมน้ำหนัก: ตั้งเป้าลดน้ำหนัก 5% ของน้ำหนักตัวในปัจจุบันภายในระยะเวลา 20 สัปดาห์

2. การรักษาด้วยวิธีการอนุรักษ์นิยม (conservative treatment) โดยการใช้ยา

ยาแก้ปวด เช่น พาราเซตามอล (อะเซตามีโนเฟน), ยาแก้อักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) เช่น ซีลีค็อกซิบ(celecoxib)ไอบูโพรเฟน (ibuprofen) หรือไดโคลฟีแนค (diclofenac) เป็นต้น และอนุพันธ์ฝิ่น (Narcotic analgesic)
อาหารเสริมสุขภาพข้อต่อ เช่น กลูโคซามีนซัลเฟต (glucosamine sulfate), คอนดรอยติน (chondroitin) และไดอาเซอรีน (diacerein)
การฉีดยาเข้าข้อ (intra-articular injection) ด้วยสเตียรอยด์เพื่อลดอาการปวด กรดไฮยาลูโรนิกเพื่อช่วยหล่อลื่นข้อต่อ หรือพลาสมาที่มีเกล็ดเลือดสูง (PRP) เพื่อเสริมการรักษาข้อต่อ

3. การผ่าตัด

การผ่าตัด (หรือที่รู้จักว่า การผ่าตัดเปลี่ยนข้อเทียม, การผ่าตัดเปลี่ยนข้อ) เป็นการรักษาที่แนะนำสำหรับผู้ป่วยโรคข้อเสื่อมที่การรักษาแบบอนุรักษ์นิยมไม่ได้ผลและโรคนี้ส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตหรือทำให้เกิดความทุพพลภาพ การผ่าตัดเปลี่ยนข้อ (joint replacement surgery) เป็นการผ่าตัดที่มักใช้กับข้อเข่า สะโพก และข้อนิ้ว การผ่าตัดช่วยปรับปรุงคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยและช่วยให้สามารถช่วยเหลือตัวเองได้มากขึ้นและมีสุขภาพจิตที่ดีขึ้น

Reference

References:

Jevsevar DS, Brown GA, Jones DL, et al. American Academy of Orthopaedic Surgeons. The American Academy of Orthopaedic Surgeons evidence-based guideline on: treatment of osteoarthritis of the knee, 2nd edition. J Bone Joint Surg Am. 2013 Oct 16,95(20):1885-6. doi: 10.2106/00004623-201310160-00010.
T. Vos, A.D. Flaxman, M. Naghavi, et al. Years lived with disability (YLDS for 1160 sequelae of 289 diseases and injuries 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet. 2012 Dec 15;380(9859):2163-96. doi: 10.1016/S0140-6736(12)61729-2.
Oliveria SA, Felson DT, Reed JI, et al. Incidence of symptomatic hand, hip, and knee osteoarthritis among patients in a health maintenance organization. Arthritis Rheum. 1995 Aug;38(8):1134-41. doi: 10.1002/art.1780380817.
Felson DT, Naimark A, Anderson J, et al. The prevalence of knee osteoarthritis in the elderly. The Framingham Osteoarthritis Study. Arthritis Rheum. 1987 Aug;30(8):914-8. Doi: 10.1002/art.1780300811.
Park JI, Jung HH. Estimation of years lived with disability due to noncommunicable diseases and injuries using a population-representative survey. PLoS One. 2017 Feb 14;12(2):e0172001. doi: 10.1371/journal.pone.0172001.
Theis KA, Murphy L, Hootman JM, et al. Social participation restriction among US adults with arthritis: a population-based study using the International Classification of Functioning, Disability and Health. Arthritis Care Res (Hoboken) 2013;65:1059-1069.
Glyn-Jones S, Palmer AJ, Agricola R, et al. Osteoarthritis. Lancet. 2015 Jul 25;386(9991):376-87. doi: 10.1016/S0140-6736(14)60802-3. Epub 2015 Mar 4.
Hawker GA. Osteoarthritis is a serious disease. Clin Exp Rheumatol. 2019 Sep-Oct;37 Suppl 120(5):3-6. Epub 2019 Oct 14.